عوامل ایجاد فتنه اجتماعی ( 1 )

عوامل ایجاد فتنه اجتماعی ( 1 )

نویسنده: احمد نباتی

چهارشنبه 23/10/1388 ساعت 7:53 صبح

تبعیت از هوای نفس و بدعت در دین خدا، عامل ایجاد فتنه­ ی اجتماعی:

الإمام علی (علیه­السلام) : إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ یُخَالَفُ فِیهَا کِتَابُ اللَّهِ وَ یَتَوَلَّى عَلَیْهَا رِجَالٌ رِجَالاً عَلَى غَیْرِ دِینِ اللهِ فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزَاجِ الْحَقِّ لَمْ یَخْفَ عَلَى الْمُرْتَادِینَ وَ لَوْ أَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْبَاطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَلْسُنُ الْمُعَانِدِینَ وَ لَکِنْ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی الشَّیْطَانُ عَلَى أَوْلِیَائِهِ وَ یَنْجُو الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنى‏. حضرت می­فرماید: همانا منشأ وقوع فتنه­ ها و فسادها، پیروی از خواهشهای نفسانی و احکامی است که بر خلاف شرع صادر گردد، کتاب خدا با آن خواهشها و حکمها مخالف است و گروهی از مردم دیگران را بر خواهشها و حکمهای بر خلاف دین یاری و پیروی می­کنند. پس اگر باطل با حق در هم نمی­شد، راه حق بر خواهان آن پوشیده نمی­گردید و اگر حق در میان باطل نهان نمی­بود، دشمنان نمی­توانستند از آن بدگویی کنند، و لیکن چون قسمتی از حق و قسمتی از باطل فرا گرفته و در هم می­گردد پس آنگاه شیطان بر دوستان خود تسطل پیدا می­کند و کسانی که لطف خدا شامل حالشان گردیده است نجات یابند. (نهج‏البلاغة خطبه­ ی 50)

عامل اوّل فتنه، تبعیت از هوای نفس است. «اهواء تتبع»

نمونه ­ی اوّل: زبیر

زبیر از شخصیتهایی بود که در برهه­ ای از زمان خوب درخشید تا جایی که پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) از او به عنوان «منّا أهلَ البیت» یاد کرد. او سیف الإسلام بود و در زمان پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) آنچنان جانانه از دین خدا دفاع می­کرد که بعد از جریان ننگین جمل وقتی شمشیرش را برای امام المتَّقین امیرالمؤمنین علیه­السلام آوردند فرمود: «این شمشیر چه غبارهای غمی را از چهره­ ی پیامبر نزدود؟!». زبیر از معدود افرادی بود که بعد از جریان غصب خلافت به نشانه­ ی اعتراض در خانه­ ی  علی نشسته بود و تنها کسی بود که مقابل مهاجمان به خانه­ ی فاطمه (سلام­الله­علیها) شمشیر کشید. او از انگشت شمار افردی بود که در مراسم تشییع جنازه­ ی فاطمه­ی زهرا سلام­الله­ علیها شرکت کرد. اما همین زبیر آهسته آهسته به دام دنیا افتاد و از درون شیفته­ ی مال و شهوت گردیده بصیرت خود را از دست داد.

بخاری در نقل احوال زبیر می­گوید: مالی را که عثمان به زبیر بن عوام هدیه داد بدین قرار بود: یازده خانه در مدینه، دو خانه در بصره، خانه­ا ی در کوفه، خانه­ ای در مصر. او چهار زن داشت که بعد از برداشتن ثلث مال، سهم الإرث هر یک از زنها یک میلیون و دویست هزار سکه شد؛ و همه­ ی مال او پنجاه میلیون و دویست هزار سکه­ ی طلا بود. ابن الهائم می­گوید: رقم درست این است که همه­ ی مال او پنجاه و هفت میلیون و هشتصد هزار دینار بود.  

زبیر دو بار با علی (علیه­السلام) بیعت کرد، یک بار در جریان غدیر خم و بار دیگر بعد از قتل عثمان. امّا ماهیت این دو بیعت کاملاً با یکدیگر متفاوت بود. او در غدیر خم به جهت رضای خدا و اطاعت از دستور پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) با آن امام بر حق بیعت کرد، اما در جریان قتل عثمان که مردم برای بیعت با علی (علیه­السلام) اجتماع کردند برای رسیدن به ریاست و دنیای بیشتر دست بیعت به سوی آن حضرت دراز کرد! 

زبیر و رفیقش طلحه به گمان اینکه علی (علیه السلام) هم همانند عثمان، آنها را از بیت المال بی نصیب نمی­گذارد و به گزاف به آنها مقام و منصب می­ دهد، به عنوان اوّلین نفر با آن حضرت بیعت کردند. آنها بعد از بیعت به خانه­ های خود رفته و در این اندیشه بودند که علی (علیه­السلام) امارت کدام سرزمین را به آنها خواهد داد. امام علی (علیه­السلام) استانداران و فرمانداران را مشخص کرد و با شناختی که از دورن پلید آن دو داشت کوچکترین اعتنایی به آن دو نکرد. بعد از این ماجرا هم بیت المال مسلمین را تقسیم کرد، اما به روشی که کاملاً متفاوت با روش گذشتگان بود! او بیت المال را بالسویه بین مردم تقسیم کرد تا جایی که سهم ارباب به اندازه­ ی سهم غلام و سهم والی با اندازه­ ی سهم رعیّت شد. زبیر با دیدن این پول اندک گویا توهینی را متوجه خویشتن دیده باشد با رفیق هم حزبی­اش طلحه، شتابان و غضبناک روانه­ ی بیت المال مسلمین شد که علی (علیه­السلام) در آنجا مشغول رسیدگی به امور کشور بود. هنگامی که آن دو وارد شده و زبان به گلایه و شکایت گشودند، آن حضرت شمع بیت المال را خاموش کرد. زبیر که گویا عصبانی­تر شده بود با تعجّب گفت: آقا ما برای صحبت آمده­ ایم چرا شمع را خاموش کردید؟! حضرت فرمودند: دیدم صحبت شما، صحبتی شخصی است و این شمع هم شمع بیت المال است لذا جایز ندیدم که بیت المال را در مصارف شخصی استفاده کنم! حضرت با یک فوت آن دو را متوجه واقعیّت بزرگی کردند. آنها دیدند که علی اهل سازش نیست و نمی­توانند با او کنار آیند. اینجا بود که زبیر به یاد صحبت علی (علیه­السلام) در اویل انتخابش به عنوان خلیفه افتاد که فرموده بود: «به خدا قسم هر آنچه از بیت المال به تاراج برده­اید به بیت المال مسلمین باز می­گردانم حتّی اگر آن را مهریه­ ی زن خود کرده و یا با آن کنیز خریده باشد». زبیر گمان کرده بود که این حرفها شعار انتخاباتی است و حضرت کاری با او ندارد اما فهمید همه­ ی دنیایش به خطر افتاده و تا دیر نشده باید کاری انجام دهد. روی همین اساس بود که به قصد کودتا و براندازی نظام علوی مدینه را ترک کرد. او در راه مکّه به عایشه برخورد که دل خوشی هم از عثمان نداشت و حتی مردم را با جمله­ ی «او (عثمان) را بکشید» به قتلش تحریک کرده بود. عایشه وقتی از کشته شدن عثمان با خبر شده بود ابراز شادمانی کرده بود، امّا هنگامی که مردم علی (علیه­السلام) را به عنوان خلیفه­ ی خود انتخاب کرده ­اند غضبناک گشته و در اندیشه­ ی راهی بود تا لطمه­ ای بر حکومت آن حضرت وارد کند. زبیر عایشه را دید و انگیزه­ی خود را با او در میان نهاد. عایشه هم با شادمانی قبول کرد تا در این نبرد همراه او باشد. آنها چون نمی­ توانستند انگیزه­ ی واقعی خود را به مردم بگویند خوانخواهی از عثمان را بهانه­ ی حرکت ننگین خود کرده به سمت بصره حرکت کردند. آنها با استفاده­ ی ابزاری از مقدّسات دینی و نام پیامبر اکرم مردم را فریفته­ ی تمنیات دنیوی و کینه­ های شیطانی خود کرده و فتنه­ ی جمل را به راه انداختند. 

بعد از پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) عدّه­ ای جاهل خلافت را از محور اصلی خود خارج کرده و دوباره در بی­راهه­ ها و تعصّبات دوران جاهلیّت برگرداندند. امیرالمؤمنین (علیه­السلام) بعد از رسیدن به خلافتی که بعد از پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) حق مسلمش بود عزم آن داشت تا انحراف گذشتگان را جبران کرده، جامعه را به مسیر اسلام ناب و محمّدی برگرداند. این بیعت می­ توانست شروعی باشد تا دوباره کلمه­ ی حق احیا شده و کلمه­ ی باطل نابود شود. اما زبیر با فتنه­ انگیزی خود اوّلین کسی بود که به صورت گسترده در مقابل این حکومت ولایی قرار گرفت تا به معاویه هم جسارت بیشتری داده باشد که علم جنگ با با امام بر حق را در صفین به دست گیرد و به دنبالش خوارج در مقابل امام المتقین و یگانه هادی راه حق سفره­ ی  دینداری بگسترند و با افسوس خوردن به حال اسلام آن حضرت را متهم به بی دینی کنند!!![1] آنها بابی را گشودند که نتیجه­ ی آن از دست رفتن فرصت طلایی مسلمانان برای بهره­ مندی از آموزه­ های اسلام ناب محمّدی و آسایش و رفاه در پرتو رهنمودهای اسلام بود. بسیاری از نیروی و توان حکومت امیرالمؤمنین در سرکوب کج اندیشان و منحرفان گذشت و دیگر مجالی به آن حضرت ندادند تا به مقصود حقیقی خود دست یابد. با شهادت آن حضرت معاویه حکومت را در دست گرفت و بعد از آن بود که مسلمین در غربت ماندند و جامعه محل تاخت و تاز جلادانی شد که به مردم جرأت نفس کشیدن هم نمی­دادند. 

در خصال شیخ صدوق از امام صادق (علیه­السلام) آمده است که آن حضرت فرمودند: «ما زال الزبیر منا أهل البیت حتى أدرک فرخه فنهاه عن رأیه» زبیر پیوسته از ما اهل بیت بود تا آنکه فرزندش [عبد الله] او را از راه رشد و هدایت به بیرون برد. (خصال شیخ صدوق. ج1، ص157، ح199)

آری! ثمره­ ی فتنه انگیزی زبیر، چیزی جز سست کردن حکومت عدل الهی نبود. 

پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) می­فرمایند: إِیَّاکُمْ وَ أَوْلادَ الأَغْنِیَاءِ وَ الْمُلُوکِ الْمُرْدَ فَإِنَّ فِتْنَتَهُمْ أَشَدُّ مِنْ فِتْنَةِ الْعَذَارَى فِی خُدُورِهِنَّ. (الکافی، ج5، ص548)

وجود مقدّس پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) مردم را از فتنه­ ی اولاد اغنیاء و اولاد ملوک (آقا زاده­ ها) می­ترساند. ثروت و قدرت دو عنوان شاخص در فتنه انگیزی است. مردم دنیا دوست، که شیفته­ ی مطامع دنیایی هستند، بیش از هر چیز عاشق و دلبسته­ ی ثروت و قدرت هستند. روی همین اساس است که مطیع چشم و گوش بسته­ ی ثروتمندان و اهل قدرت هستند. زبیر هر دو ویژگی را داشت لذا با استفاده از ثروت سرشار خود و به ترغیب فرزندش عبد الله، مردم را فریفته­ ی هواهای نفسانی خود کرده و این فتنه­ ی عظیم را به راه اندازد.

نمونه­ ی دوم: سران واقفیه

در زمان امام موسی بن جعفر (علیه­السلام) عدّه­ ای بودند که شاگرد و معتمد امام (علیه­السلام) بوده و علاوه بر نقل حدیث از آن بزرگوار، وجوهات دریافتی از مردم را به امام علیه­السلام تحویل می­دادند، اما برخی از این افراد بعد از شهادت امام موسی بن جعفر تن به ولایت آن حضرت نداده و از سران «واقفیه» شدند. علّت مخالفت این افراد تنها یک چیز بود و آن تبعیت از هوای نفس است. آنها وجوهات زیادی را در زمانی که امام در زندان به سر می­برد از مردم جمع آوری کرده و بعد از آن که خبر رسید جانشین بعد از موسی بن جعفر (علیه­السلام) علی بن موسی الرضا (علیه­السلام) است، در این اندیشه ماندند که اگر تن به ولایت آن حضرت بدهند وجوهات دریافتی از مردم را هم باید به آن حضرت برگردانند. آنها در تقابل میان دین و دنیا، دنیا را برگزیدند و با انکار ولایت آن بزرگوار از سران واقفیه شده و گناه انحراف عده­ ی زیادی را به دوش کشیدند. نکته­ ی قابل توجه­ی که در فتنه­ ی جمل هم به آن شاره شد این است که سران واقفیه هرگز به مردم نمی­گفتند علّت واقعی مخالفتشان با امام چیست! زیرا می­دانستند که ماهیّت این تمرّد در نزد همگان محکوم است لذا با ادعاهای عوام پسند همچون این ادعا که امام موسی بن جعفر (علیه­السلام) از دنیا نرفته و غایب شده است و به زودی ظهور خواهد کرد، مردم را با خود هم مسلک کردند. حکایت چهار نفر از سران واقفیه از این قرار است:

1.      احمد بن ابی بشر سراج. او به خاطر ده هزار دینار، امام (علیه­السلام) را کنار گذاشت و نقل شده است که در زمان مرگش و بعد از آنکه پولها را خورده بود به دروغ خود اعتراف کرد.

2.      علی بن ابی حمزه­ ی بطائنی. نزد او سی هزار دینار بود که امام رضا (علیه­السلام) از او مطالبه کرد، لذا به طور کلی منکر امامت آن حضرت شد.

3.      عثمان بن عیسی رواسی. به خاطر سی هزار دینار و شش کنیز، یکباره به همه چیز پشت کرد و منکر ولایت آن حضرت شده و گفت امام هفتم از دنیا نرفته بلکه غایب شده است و بعداً ظهور خواهد کرد.

4.      زیاد بن مروان قندی. او هم هفتاد هزار دینار نزدش بود و برای اینکه پولها را به امام رضا (علیه­السلام) برنگرداند، به کلی منکر و امامت آن امام بزرگوار شد!

با توجه به این نمونه­ ها مشخص شد که چگونه عده­ ای با تبعیت از هوای نفس فتنه­ انگیزی کرده و مسیر خود را از جاده­ ی ولایت جدا می­کنند. انقلاب اسلامی ایران هم از این امر مستثنی نیست. انقلاب اسلامی ایران با هدفی مقدّس که می­توان ریشه­ ی آن را در غدیر سراغ گرفت پدید آمد و با محوریت ولایت فقیه به پیش می­رود. در این مسیر عدّه­ ای هم با انگیزه­ه ای مختلف وارد کاروان انقلاب شدند. انگیزه­ ی برخی، مطابق با همان هدف انقلاب بود و انگیزه­ ی برخی هم رسیدن به اهداف شخصی و گروهی بود. برخی از آن­ها با انقلاب رشد کردند و به اهداف شخصی خود هم رسیدند. گروه اوّل چون هدفشان در راستای هدف انقلاب است هیچ مشکلی با انقلاب پیدا نمی­کنند و هر چه جلوتر می­روند اثری از انحراف در رفتار و گفتارشان مشاهده نمی­شود، امّا گروه دوم به مرور با انقلاب مشکل پیدا می­کنند. علّت آن هم این است که آنها دغدغه­ ی اسلام و مردم را ندارند، بلکه دغدغه­ ی خود را دارند. دقیقا همانند کسانی که با پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) همراه شدند. در این همراهی انگیزه­ه ا متفاوت بود. برخی همچون «سلمان» و «ابوذر» و «مقداد» به جهت رضای خدا و بهره­ مندی از چشمه­ ی زلال دین با پیامبر همراه شدند و برخی دیگر به طمع رسیدن به قدرت و شهرت در کنار آن حضرت ایستادند. در این دوران مسئولی که به دنبال منافع شخصی خود بوده و حبّ دنیا سراسر وجودش را گرفته، هرگز نمی­تواند با ساختارهای انقلاب هماهنگ باشد. این افراد بالأخره با انقلاب اصطکاک پیدا کرده و در این تقابل بعد از فتنه انگیزی و ایجاد زحمت برای مردم از مسیر نورانی انقلاب خارج می­گردند. برخی چون بنی صدر خائن در همان اوایل انقلاب جدا شدند و برخی دیگر در اواسط راه و برخی هم بعدها جدا خواهند شد.  

---

[1] . هر چند که هر یک از سه فتنه خود علل متفاوتی داشت، امّا خروج اهل جمل فتح بابی بود برای فتنه­ های آن دو گروه که نباید به سادگی از کنار آن گذشت.